Precies 580 jaar geleden werd in Nederland de allereerste officiële loterij gehouden. In 1444 werden namelijk in de stad Utrecht loten verkocht. De hoofdprijs was een lijfrente, de winnaar kreeg jaarlijks 100 pond (), dat was aan het einde van de middeleeuwen de naam van het betaalmiddel. De prijs was fors. Ter vergelijking, een timmerman had indertijd een dagloon van ongeveer 0,12 pond.
Toch liep het in eerste instantie niet storm. Het prijzenpakket werd daarom door het stadsbestuur aangepast. Men kreeg wat te kiezen want naast de periodieke prijs werd het ook mogelijk om 1.000 pond in één keer uit te laten betalen. De winnaar zal dus hebben nagedacht over zijn of haar gezondheid en levensverwachting. Waarvoor precies is gekozen, vertelt de overlevering niet.
Het is wel duidelijk dat het organiseren van een loterij bij het stadbestuur naar meer smaakte. De drijfveer was klip en klaar: “Verleegen zynde om geld ter betaling der schulden.”
Men koos voor een opmerkelijke hoofdprijs. Een ‘stadsampt’ werd verloot. Dat was het recht om als ambt geld te incasseren, in dit geval niet voor de stadskas maar om de eigen portemonnee te spekken. De financiële nood was zo hoog dat het kennelijk niet uitmaakte wie het licentierecht zou verkrijgen om geld van andere burgers binnen te harken, het lot besliste immers. Iedereen die voor twee pond lot had gekocht, deed mee aan de verloting.
Commercie
Winstbejag – oftewel commercie – van het lokale bestuur leidde er in 1446 toe dat een zekere Jan van Weelde min of meer de licentie won om de zogeheten wijnroeier (lead-foto rechts) van de stad te worden. Dat heeft niets met roeien te maken, maar alles met roeren. Want met een speciale stok – een roede – peilde hij de inhoud van wijnvaten om vervolgens een belasting te heffen. Dat kan worden gezien als een voorloper van de alcoholaccijns.
Er werden later nog meer ambten als prijs uitgeloofd. In 1454 ging het om het veilingmeesterschap en in 1464 was schepenbode – vergelijkbaar met een secretaris van het stadsbestuur – de blikvanger van het prijzenpakket dat verder bestond uit zilverwerk.
21e eeuw
Bijna drie eeuwen na de eerste stadsloterij van 1444 was er in 1726 de allereerste trekking van de landelijke Generaliteitsloterij. Die mag worden beschouwd als de voorloper de Staatsloterij.
Deze eeuw looft men bij de Staatsloterij net als in 1444 weer periodieke prijzen uit. Zo werd er dit jaar op Koningsdag een prijs van 20 jaar lang € 250.000 in het vooruitzicht gesteld. Werden er in het verleden ambten of licenties verloot, tegenwoordig speelt men met de gedachte om de licentie van de kansspelexploitant Nederlandse Loterij te verkopen. Dat is nu nog een staatsdeelneming en heeft daarmee net als in 1444 nog altijd een binding met de overheid.
Primaire bronnen: Daer compt de Lotery met trommels en trompetten! (Anneke Huisman en Johan Koppenol, ISBN: 9789065501097), HetUtrechtsArchief.nl, erfgoed.utrecht.nl, en UtrechtAltijd.nl.
Foto links (plattegrond stad Utrecht, Publiek Domein) via hetutrechtsarchief.nl. Foto rechts (wijnroeier) door Tommaso Guerrino (Publiek Domein) via Wikimedia Commons.
Partners
CasinoNieuws.nl heeft overeenkomsten met aanbieders van online kansspelen en gebruikt hiervoor affiliate-links. Als u via zo’n link een account aanmaakt, dan krijgen wij daar een commissie voor, zonder extra kosten voor u. Onze partners hebben geen invloed op de redactionele inhoud en reviews van CasinoNieuws.
